|
امروزه جايگاه ورزش و نقش و تاثير آن بر حيات انساني بر كسي پوشيده نيست. گرايش به ورزش و انجام بازي هاي مختلف به دليل ضرورت و نياز براي استمرار سلامتي و شادابي انسان در برنامه هاي روزمره جوامع و اقشار و توده هاي مختلف مردم از اولويت برخوردار است. از جهتي برخي بازي ها و ورزش ها اثرات مختلف اجتماعي داشته لذا جايگاه سازماني خاصي در تشكيلات اداري و اجرايي ممالك مختلف پيدا كرده است.
در اين مقاله از بازي ها و ورزش هاي ديرينه و گذشته ی جامعه سخن به ميان آمده است، و در اين راستا سؤالاتي مطرح مي باشد كه پاسخ دادن به آن ها در اين نوشتار مورد توجه قرار گرفته است؛
- آيا ورزش ها و بازي هاي رايج در جوامع امروزي ريشه در گذشته دارند؟
- آيا اين ورزش ها تحول يافته ی نمونه ورزش هاي سنتي پيشينيان بوده است؟
- آيا اهداف رايج در هر بازي را در بازي هاي سنتي هم جستجو كنيم؟
گذشته ی تاريخي ورزش هاي سنتي
بررسي هاي تاريخي نشان مي دهد ورزش و بازي ، جزء لاينفك زندگي اجتماعي انسان بوده و با توجه به شرايط اقليمي و جغرافيايي هر منطقه انواعي از بازي ها و ورزش رايج بوده كه در بسياري موارد نفوذ و نمود بيشتري در سرزمين هاي پيراموني پيدا كرده است. هر چند اطلاعات ما از گذشته اندك است اما اين محدود اطلاعات نشانگر توجه مردم و جامعه به ورزش بوده به طوري كه عامل عمده اي كه موجب تنوع در زندگي و شادابي روحيه ی مردم شده، همانا بازي ها و ورزش هاي فردي و جمعي بوده كه از گذشته هاي دور در ميان جوامع رواج داشته است. تاريخ يونان و روم نشان مي دهد ساكنان اروپا تا چه اندازه به ورزش ها و بازي هايي كه جنبه ی گروهي و اجتماعي داشته ، توجه خاصي مبذول می داشته اند. شهر باستاني الميوس آغاز گر برگزاري المپيادهاست. بازی و ورزش در تاریخ و اساطیر دیگر ملل و از جمله ایران عزیز نیز نمود بسیار داشته است .
ورزش هاي بومي و محلي ايلام
بررسي و پژوهش هاي باستان شناسي نشان مي دهد كه توجه به ورزش ها و بسياري بازي ها در غرب ايران خصوصا درميان ساكنان ايلام باستان رايج بوده است. تصاوير برجاي مانده از جام ارجان بهبهان نمونه ی بسيار ارزشمندي از الگوهاي ورزشي بومي – محلي رايج در ميان اقوام ايلامي بوده است.
در اين اثر باستاني تصاويري از بازي «قُلان »، كه امروزه در ميان مردم استان رايج است، نشان داده است و به هرحال مي گفت بازي هاي متعدد ، متنوع و جذابي در گذشته در ميان مردم رواج داشته است كه متاسفانه به دليل شرايط زندگي اجتماعي امروزه بسياري از اين بازي ها منسوخ شده است كه تلاش براي احيای آن ها به مثابه ی بخشي از هويت ملي ضرورتی اجتناب ناپذير است.
برخي از اين بازي ها عبارت اند از :
- دال پَلان
- قُلان در سه نوع : چنگ ، پنجه گير و آزاد
- لَنگِران
- كِلاو رِوانه كي
- پران
- زوران
- چوچِزان در دو نوع
- كل پر
- حَبِل كيشان
- اشتره لوان
- قطان
- هفت سنگ
- جليه روان
- اكه آكوتين
- اسب سواري
- تيراندازي
- مله جوره كي
- جَوزان
- گَلواز
- شَش خوان
- ذره مشتكي
- چو جنگ
- هشار هشار ه كي
در زير چند نمونه از بازي هاي سنتي را به طور خلاصه معرفي مي كنيم:
بازي پلان
اين بازي در بين سنين مختلف رايج است و حتي افراد مسن هم براي تنوع اين بازي را برگزار مي كنند.
آقاي علي حسين خسروي پور در مورد تركيب گروه و نحوه بازي پلان كه از جمله بازي هاي جمعي سنتي است ، مي گويد:
علاقه مندان به اين بازي به دو گروه سه نفره تقسيم مي شوند و يكي هم از ميان جمع به عنوان داور انتخاب مي گردد. داور بقيه ی قرعه گروه اول و دوم را معين مي كند، و سپس زميني مسطح و هموار به طول حدواً 40 و عرض 3 تا 4 متر در نظر مي گيرد و در دو سر یک خط مستقیم در دو دسته ی سه تایی سنگ هایی تخت به صورت ایستاده و بدون تکیه گاه به ارتفاع 20 تا 30 سانتیمتر نصب می کند . در هر طرف، فاصله ی سنگ ها بین 1 تا 5/1 متر تعیین می شود و هنگام بازی افراد دو گروه نباید از سنگ اول جلوتر بروند . به قید قرعه یکی از تیم ها بازی را شروع می کند. رایج ترین نوع قرعه " ته ره و هشکه " یعنی تر و خشک است . بدین شکل که یک طرف سنگِ تخت کوچکی را تر و به هوا پرتاب می کنند و هر یک از تیم ها یک طرف قرعه ( تر یا خشک ) را انتخاب می کنند و قرار گرفتن طرف تر یا خشک سنگ بر زمین و نوع انتخاب ، شروع کننده ی بازی را تعیین می کند .
ابتدا هر یک از افراد گروه اجازه ی پرتاب یک سنگ به طرف سنگ های طرف مقابل را دارند و در ازای خواباندن هر یک از سنگ ها ی ایستاده ی حریف، اجازه ی پرتاب یک سنگ دیگر را می یابند . چنان چه در نوبت اول تیمی نتوان کل سنگ ها ی حریف را بخواباند ، تیم مقابل بازی را با همان شرایط ادامه می دهد .
بازي قلان
قلان از جمله بازي هاي سنتي جاذب و دلپذير است که موجبات شادابي بازيكنان و تماشاچيان را فراهم می سارد . این بازی معمولاً هنگام رفتن به طبيعت خصوصاً در فصل بهار انجام مي شود. در اين بازي دو گروه با نام هاي خاص تشكيل مي شود و با انتخاب يك نفر سرپرست يا مربي در محدوده ی زميني كه آن را خط كشي كرده اند به بازي اقدام مي كنند.
بايد گفت كه دو نوع بازي انجام مي گيرد ؛يك : يا به صورت دونفره و مبارزه ی تن به تن ، و يا به صورت جمعي . حال اگر تن به تن باشد دو نفر از هردو گروه وارد دايره ی ميدان بازي مي شوند و اقدام به مبارزه مي كنند. هركدام نتواند تعادل خود را حفظ کند و بر زمین بیفتد ، بازنده است و شخص برنده اگر توان و خستگي لازم ندارد مي تواند مجدد با حريف ديگري روبه رو شود . اين مبارزه تا آخرين نفر هر گروه ادامه دارد.
دو بازيگر در حالی که هر کدام یک پای خود را به هوا بلند کرده اند و با یک دست از پشت گرفته اند ، با شانه هاي خود به شانه ی حریف ضربه می زنند تا تعادل حریف را به هم بزنند و هر ضربه ای جز این، خلاف محسوب شده و باعث اخراج از بازی می گردد .
بازي لنگران
از جمله بازي هاي مهيج بومی ایلام ، بازي لنگران است كه هنگام تجمع چند خانواده براي تنوع و شادابي جمع آن را برگزار مي كنند. اين بازي سرعت، دقت و تيزهوشي و هوشياري خاصي را مي طلبد كه معمولا بازيكنان زبده ی اين بازي را انجام مي دهند.
در اين رشته از بازي هاي سنتي بازيكنان به دو گروه تقسيم مي شوند و در زميني كه قبلاً خط كشي نموده اند ، اين بازي را انجام مي دهند. مقرارات و ظرافت هاي خاصي در اين بازي وجود دارد كه بيان و ذكر آن از حوصله ی اين مقاله خارج است.
ورزش هاي باستاني
شاخص ترين ورزش هاي سنتي رايج در استان ، مجموعه ورزش هاي باستاني در گود زورخانه اي است كه در اكثر شهرهاي كشورمان رايج است و در استان ايلام نيز نسل به نسل با قداست خاصي برگزار شده و علاقه مندان زيادي را به خود جذب نموده است.
خلاصه و پيشنهاد
- ورزش هاي متعددي در ميان ساكنان غرب ايران خصوصا محدوده ی استان ايلام رايج بوده كه برخي از آن ها تا به امروز باقي مانده و بسياري از آن ها نيز فراموش شده است كه در اين زمينه پيشنهاد مي شود:
- كميته ی ورزش هاي بومي – محلي در استان مورد حمايت بيشتر مسئولان قرار گيرد و با برنامه ريزي ها و انجام طرح هاي پژوهشي در مورد حفظ و احيای آن ها تلاش گردد؛
- رسانه هاي گروهي بخشي از برنامه هاي ورزشي خود را به گسترش فرهنگ ورزش بومي- محلي اختصاص دهند، چون عامل تحرك و تحول در اين زمينه رسانه ها خواهند بود؛
- سازمان تربيت بدني انجام طرح و برنامه هاي علمي را براي توسعه و ترويج اين بازي ها هموار سازند ، چراكه سازمان مجري و مسئول در اين راستا خواهد بود.
و در پايان انتظار مي رود مردم با فرهنگ و علاقه مند به ورزش هاي تمدني ، رواج دهنده و مبلغ ورزش ها و بازي هاي سنتي در بين جوانان و ديگر اقشار باشند.
|
